საგადასახადო სამსახურის სააღსრულებო პრაქტიკა ვირტუალური ზონის პირებთან დაკავშირებით 2021 წლიდან საქართველოში
ისტორია:
კომპანიებს, რომლებიც საქართველოდან უცხოელი მომხმარებლებისთვის ახორციელებენ გარკვეული ტიპის IT სერვისებს (კომპიუტერული საინფორმაციო სისტემების შესწავლას, მხარდაჭერას, განვითარებას, დიზაინს, წარმოებასა და დანერგვას, რაც საბოლოოდ პროგრამული უზრუნველყოფის წარმოებას განაპირობებს), შეუძლიათ მიიღონ „ვირტუალური ზონის პირის" სტატუსი და საქართველოს 2010 წლის 15 დეკემბრის N 4064 კანონის - „საინფორმაციო ტექნოლოგიური ზონების შესახებ“ თანახმად გათავისუფლდნენ კორპორაციული საშემოსავლო გადასახადისგან (15 პროცენტი). ეს გულისხმობს, რომ წმინდა მოგების განაწილების დროს ამ სტატუსის მქონე კომპანიებს აქვთ მხოლოდ დივიდენდის გადასახადის (5%) გადახდის ვალდებულება. ამ კანონის მიზანია ინვესტიციების მოზიდვა და მიმზიდველი გარემოს შექმნა იმ პირებისათვის, რომლებიც ეკონომიკურ საქმიანობას განახორციელებენ საინფორმაციო ტექნოლოგიების სფეროში.
2021 წლის დასაწყისიდან დღემდე ფინანსთა სამინისტროს მიერ ვირტუალური ზონის პირის სტატუსი მიენიჭა 1000-ზე მეტ კომპანიას, რომელთა უმეტესობაც დაფუძნებულია საქართველოს არარეზიდენტების მიერ. კომპანიების უმეტესობა მიმართავს აუთსორსინგს ქართული კომპანიის მიერ პროდუქტის განვითარებით და უცხოელ კლიენტებზე მიყიდვით. სახელმწიფო, რომელიც წარმოდგენილია ფინანსთა სამინისტროს მიერ, ადვილად ანიჭებს ვზპ-ის სტატუსს და ელექტრონული განაცხადის (კორესპონდენციის) საფუძველზე გასცემს სერთიფიკატებს ნებისმიერ სუბიექტზე, მათ შორის ისეთ კომპანიებზეც, რომლებიც მიუთითებენ, რომ გეგმავენ უცხოელების დასაქმებას ან მომსახურების შეკვეთას ქვეყნის ფარგლებს გარეთ.
2011 წლიდან 2020 წლამდე საგადასახადო ინსპექტორებს არ განუხორციელებიათ შემოწმება ამ კომპანიებისათვის მათი საქმიანობის ვირტუალური ზონის პირის სტატუსთან შესაბამისობაზე და უფრო მეტიც, არც გადაწყვეტილებები მიუღიათ მოგების გადასახადის დამატებით დაანგარიშებასთან დაკავშირებით. ეს ნიშნავს იმას, რომ საგადასახადო დეპარტამენტს მთელი გასული ათწლეულის განმავლობაში ეჭვქვეშ არ დაუყენებია ვირტუალური ზონის პირების მიერ შექმნილი საინფორმაციო ტექნოლოგიური პროდუქტების წარმოშობა და არ დაუწესებია საგადასახადო შეღავათების მიღების არავითარი წინაპირობა.
საგადასახადო სამსახურის აგრესიული მიდგომა 2021 წლიდან:
2021 წელს დაიწყო ზემოხსენებული IT კომპანიების მასობრივი აუდიტი, რათა შემოწმებულიყო მათი საქმიანობის სტატუსთან შესაბამისობა. პირველ ეტაპზე 2021 წლის გაზაფხულზე საგადასახადო ორგანოების თანამშრომლებმა დაიწყეს ვირტუალური ზონის პირთა წარმომადგენლებთან დაკავშირება (მობილური კომუნიკაციის/ ელ. ფოსტის საშუალებით) და მოითხოვდნენ მიეწოდებინათ მტკიცებულება, რომ მათ მიერ უცხოელებისათვის მიწოდებული საინფორმაციო ტექნოლოგიები საქართველოს ტერიტორიაზე იყო შექმნილი და განვითარებული. ნაწილობრივ კონტროლს დაექვემდებარა კომპანიის დოკუმენტაცია (არა აუდიტის ფარგლებში, არამედ ელექტრონული მიმოწერის გზით)- გადამოწმდა ფულადი ნაკადების მოცულობა საქართველოს ტერიტორიაზე და მის ფარგლებს გარეთ. იმ კომპანიებმა, რომლებმაც ვერ დაამტკიცეს, რომ საინფორმაციო ტექნოლოგიები საქართველოს ტერიტორიაზე შექმნეს და განავითარეს (კრიტერიუმები არ იქნა გამოყენებული მათი არარსებობის გამო, საგადასახადო ინსპექტორები ინსპექტირებისას საკუთარ პირად ლოგიკას იყენებდნენ), აცნობეს დეკლარაციების შესწორების აუცილებლობის (რეტროსპექტულად, 2018 წლიდან წინა პერიოდის ჩათვლით) და 15% კორპორატიული საშემოსავლო გადასახადის გადაგხდის შესახებ.
შემდეგი ნაბიჯი (2021 წლის ზაფხული) იყო ამ კომპანიების ოფიციალური საგადასახადო შემოწმების ჩატარება, რის შედეგადაც, კომპანიებს დაერიცხათ მოგების გადასახადი და ჯარიმები გადასახადის 50%-ის ოდენობით. თანხები მერყეობს ათეულიდან ასობით ათას დოლარამდე. საგადასახადო დეპარტამენტის ქმედებები მიმართულია კონკრეტულად იმ ქართული კომპანიებისკენ, რომლის დამფუძნებლებიც არიან უცხოელი ინვესტორები და რომლებიც ამგვარ შეურაცხმყოფელ ქმედებებზე სწრაფად და სრულყოფილად რეაგირებას ვერ ახერხებენ გეოგრაფიული მანძილის, ენობრივი ბარიერის და სხვა ფაქტორების გამო. მოცემულ მომენტში ზოგიერთი კომპანია საგადასახადო ინსპექციის გადაწყვეტილებებს ასაჩივრებს პირველი ინსტანციის წესით (საგადასახადო დეპარტამენტი). ზოგიერთი საჩივარი არ დაკმაყოფილდა და განხილვები გადავიდა შემდეგ ეტაპზე ფინანსთა სამინისტროს დავების საბჭოში, ბოლო ეტაპი კი იქნება სასამართლო.
2021 წელს საგადასახადო დეპარტამენტი ხელმძღვანელობდა კანონის მე-6 მუხლით, რომლის თანახმადაც „ვირტუალურ ზონაში საქმიანობას მიეკუთვნება იურიდიული პირის მიერ განხორციელებული ეკონომიკური საქმიანობა, რომელიც საქართველოს ტერიტორიაზე მიმართული იქნება საინფორმაციო ტექნოლოგიების შექმნასთან“.
ზემოაღნიშნული ფორმულირება გახდა საფუძველი იმისა, რომ საგადასახადო ორგანოებმა შეცვალეს მიდგომა და მოითხოვეს გადასახადების გადახდა, თუ აღნიშნული კომპანიების მიერ მიწოდებული საინფორმაციო ტექნოლოგიები საქართველოს ტერიტორიაზე არ იყო შექმნილი. კანონი არ აკონკრეტებს, რა ხარჯები უნდა გაიღოს კომპანიამ საქართველოში, არ არსებობს ერთი კრიტერიუმიც კი, რომელიც განსაზღვრავს პროდუქტის საქართველოში შექმნის ფაქტს.
მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ შემოსავლების სამსახურის ამჟამინდელი არაფორმალური მოსაზრებით და განმარტებით, პროგრამული უზრუნველყოფა განიხილება საქართველოს ტერიტორიაზე შექმნილად, თუ ასეთი პროგრამული უზრუნველყოფის შემქმნელი ფიზიკურად იმყოფებოდა საქართველოში განვითარების მომენტში.
რამ განაპირობა საგადასახადო პრაქტიკის ცვლილება
ზემოაღნიშნული მიდგომების (რეტროსპექტიულად) გამოყენების მთავარი მამოტივირებელი ფაქტორი GRS-ისათვის გახდა ის, რომ სახელმწიფომ ვერ ნახა საკმარისი სარგებელი ვირტუალური ზონის იმ პირებისგან, რომლებსაც არ ჰქონდათ აქტიური საქმიანობა საქართველოში. უფრო კონკრეტულად საქართველოში გადასახდელი გადასახადების არ არსებობა, ან მისი სიმცირე (ხშირ შემთხვევაში დივიდენდზე 5%-იანი გადასახადიც კი არ იბეგრება შესაბამისი საგადასახადო ხელშეკრულებებიდან გამომდინარე), ადგილობრივი პერსონალის არ დაქირავება ან მინიმალური რესურსით, სახელმწიფო ვალუტის გამყარებაში წვლილის არ შეტანა (შემომავალი და გამავალი ტრანზაქციები კეთდება უცხოურ ვალუტაში, კონვერტაციის გარეშე).
გარდა ამისა, მნიშვნელოვანი ფაქტორი გახდა ქვეყანაში პანდემიასთან დაკავშირებული კრიზისი და ბიუჯეტში სახსრების ნაკლებობა.
უცხოელი ინვესტორების - საქართველოს ვირტუალური ზონის პირების პოზიცია:
საქართველოს კანონი „საინფორმაციო ტექნოლოგიური ზონების შესახებ“ ითვალისწინებს, რომ დაბეგვრა (მათ შორის, საგადასახადო შეღავათები) ვირტუალური ზონის პირებისა რეგულირდება საქართველოს საგადასახადო კოდექსით.
საქართველოს საგადასახადო კოდექსი, რომელიც უფრო მაღალი იერარქიის მქონე ნორმატიული აქტია, განსაზღვრავს ვირტუალური ზონის პირის ცნებას, როგორც იურიდიულ პირს, რომელიც ახორციელებს საინფორმაციო ტექნოლოგიურ საქმიანობას და აქვს მინიჭებული შესაბამისი სტატუსი (მუხლი 8). კოდექსი არ აკონკრეტებს, რომ კომპანიებს, განსაკუთრებით დეველოპერებს უნდა ჰყავდეთ თანამშრომლები საქართველოში.
საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 99-ე მუხლის მიხედვით ვირტუალური ზონის იურიდიული პირის მიერ შექმნილი საინფორმაციო ტექნოლოგიების საქართველოს ფარგლებს გარეთ მიწოდებით მიღებული მოგება თავისუფალია მოგების გადასახადისაგან. ეს იმას ნიშნავს, რომ საგადასახადო კოდექსით მოგების გადასახადისგან გათავისუფლების წინაპირობა, მოთხოვნა, რომ საინფორმაციო ტექნოლოგიები შეიქმნას საქართველოს ტერიტორიაზე, გაწერილი არ არის. უფრო მეტიც, კანონი არ განსაზღვრავს, რომ შექმნა დამოკიდებულია მთავარი დეველოპერის ადგილმდებარეობაზე.
რომც დავუშვათ, რომ კანონის მე-6 მუხლი პროგრამული უზრუნველყოფის საქართველოს ტერიტორიაზე შექმნას მოითხოვს, ეს არ უნდა იქნას გაგებული პირდაპირი გაგებით, რომ ქვეყნის ტერიტორიაზე უნდა განხორციელდეს ფაქტობრივი სამუშაო. ვირტუალური ზონის სუბიექტს, როგორც ცალკე იურიდიულ პირს, შეუძლია დაიქირაოს ქვეკონტრაქტორები საქართველოს ფარგლებს გარეთ კონკრეტული პროგრამული უზრუნველყოფის განვითარების პროექტისათვის. ამ შემთხვევაში, თუ ოპერაციის მთავარი მხარე და მონაწილე ქართული იურიდიული პირია, რომელიც გასწევს პროექტის ყველა რისკს და სრულად არის პასუხისმგებელი კლიენტის წინაშე, პროგრამული უზრუნველყოფა მაინც შეიძლება ჩაითვალოს საქართველოს ტერიტორიაზე შექმნილად.
2021 წლის მაისში საქართველოს საგადასახადო დეპარტამენტის წარმომადგენელმა ადგილობრივ მედიასთან ინტერვიუში განაცხადა, რომ ვირტუალური ზონის პირებისთვის მოხდება კონკრეტული მეთოდოლოგიური სახელმძღვანელო მითითებების გამოქვეყნება. ეს განხორციელდა მხოლოდ ერთი წლის შემდეგ 2022 წლის თებერვალში. თუმცა ამ მეთოდურმა მითითებებმა გააჩინა კიდევ უფრო მეტი კითხვა, ვიდრე გასცა პასუხი პრობლემატური საკითხებზე.
ამგვარად საქართველოს ვირტუალური ზონის პირების საქმიანობის საკანონმდებლო ბაზას არ აქვს მკაფიო განმარტებები და ალბათ არასწორად გამოიყენებოდა 10 წლის განმავლობაში ინვესტორების მიერ თუ 10 წლის შემდეგ არასწორად იყო გადასინჯული საქართველოს მარეგულირებელი ორგანოების ინტერესებიდან გამომდინარე ბიუჯეტის შესავსებად, რომელიც სერიოზულად დაზარალდა პანდემიის დროს.